Mihne döneminde sahâbe : adâlet ve fazîlet tartışmaları

Abstract

Bu çalışmada, genelde Ehl-i Hadis’e uygulanan baskıyı, özelde ise hadisenin simgesi haline gelmiş olan Ahmed b. Hanbel’e, Kur’an’nın yaratılmışlığını kabul etmediği gerekçesiyle yapılan eziyeti ifade eden İslam tarihinde derin yaralara yol açan Mihne sürecinde Sahâbe hakkında ortaya çıkan eleştiri literatürü başta olmak üzere fırkaların tenkitleri ve muhaddislerin bu duruma karşı almış oldukları tedbirler tetkik edilmiştir. Bu bağlamda ilk olarak Mihne süreci öncesi sahâbenin adalet ve fazilet anlayışı delilleri ile temellendirilmiş Ehl-i Sünnet’in bu konudaki hassasiyetine işaret edilmiştir. Ardından Fırka ve mezheplerin görüşleri hakkında kısaca bilgi verilip Mihne süreci başlangıcı ve uygulamaları incelenmiştir. Mihne sürecinde siyasi otorite başta olmak üzere döneme şahitlik etmiş dönemin fırka ve mezhep âlimlerine nispet edilen sahâbe hakkındaki tenkitleri ve bu dönemde oluşan eleştiri literatürü hakkında bilgi verilip değerlendirilmiştir. Son olarak Mihne sürecinde hayatta olan hadis alimlerinin bu duruma karşı almış oldukları tedbir türleri hakkında bilgi verilip reaksiyon sonucu oluşan literatür türü başta olmak üzere alimlerin görüşlerine işaret edilmiştir. Sonuç olarak Mihne’ye kadar olan süreçte, sahabenin adaleti ve fazileti gibi yoğun tartışma meselesi haline gelmeyen konular ideolojik bir şekilde tartışılır hale geldiği, bilhassa sahâbenin tartışma konusu yapıldığı, bu durumun Halife Me’mun (198-218) döneminde başlayıp, Halife Mu’tasım (218-228) ve Vâsık (228-233) dönemlerinde de artarak Halife Mütevekkil (233-247) dönemine kadar sürdüğü görülmüştür. Bu tartışmalara şahit olan Muhaddislerin müstakil eserler yazarak, eserlerinde bölümler açarak yahut görüş belirterek sahâbeyi müdâfâ etmeyi amaçladığı da tespit edilmiştir.

In this study, the oppression applied to the Ahl-i Hadith in general and Ahmed b. Hanbal The criticism of the sects and sects and the measures taken by the hadiths against this situation were examined, especially the criticism literature about the Companions during the Mihna process, which caused deep wounds in the history of Islam, which expresses the persecution of Hanbal on the grounds that he did not accept the creation of the Qur'an. In this context, firstly, the sensitivity of the Ahl al-Sunnah on this issue, which was based on the evidence of the understanding of justice and virtue of the Companions before the Mihna process, was pointed out. Then, brief information was given about the views of the sects and the beginning of the Mihne process and its practices were examined. In the Mihne process, information was given and evaluated about the criticisms of the Companions against the sect and sect scholars of the period who witnessed the process, especially the political authority, and the criticism literature formed in the period. Finally, information was given about the types of measures taken by the hadith scholars who were alive in the Mihna process, and the opinions of the scholars, especially the type of literature that emerged as a result of the reaction, were pointed out. As a result, in the process until the Mihna, issues such as the justice and virtue of the Companions that did not become a matter of intense discussion became the subject of discussion, especially when the Companions became the subject of discussion. It has been determined that it increased in the tasim (218-228) and Vâsık (228-233) periods and continued until the period of Caliph Mütevekkil (233-247). It has been determined that Muhaddis, who witnessed these discussions, aimed to defend the Companions by writing independent works, opening chapters in their works or expressing their opinions.