Osmanlı tekstil sektöründe meydana gelen gelişmeler çerçevesinde basma fabrikası’nın kuruluşu ve faaliyetleri : (1846 - 1876)
No Thumbnail Available
Date
2015
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Marmara Üniversitesi
Abstract
ÖZETBu çalışmada, Tanzimat Fermanı’nın ilanının ardından, 1840’lı yıllarda Osmanlı Devleti tarafından kurulan Fabrika-yı Hümayun olarak anılan tesislerden biri olan Veliefendi Basma Fabrikası’nın kuruluşu ve faaliyetleri incelenmektedir. Basma Fabrikası’nın yapımına 1845 yılında karar verilmiş ve 1846 yılı İlkbaharında inşa çalışmalarına başlanmıştır. 1848 yılının ilk aylarında fabrika binası tamamlanmış ve üretim faaliyetlerine düzenli şekilde 1848 Mart’ından itibaren başlanmıştır. Fabrikanın makineleri Avrupa’dan getirilmiş ancak bazı mekanizmalar, bir takım alet, edevat ile bazı malzemeler ise İstanbul’dan ve buradaki devlete ait sanayi kuruluşlarından temin edilmiştir. Fabrikadaki mevcut makinelere 1850’li, 1860’lı ve 1870’li yıllarda Avrupa’dan ithal edilen yenileri eklenmiş ve tesisin kapasitesi yaklaşık üç kat arttırılmıştır. Fabrika ilk on yıl kâr eden bir kuruluş olmamasına rağmen, özellikle ürün çeşidini sınırlayıp sürümü olan mamullerin üretimine yönelince ve üretim kapasitesini arttırınca kâr eden bir kuruluş haline gelmiştir. Ürün çeşidini ağırlıklı olarak pamuklu kumaş (kirpas) oluşturmaktaydı. Fabrikanın mamulleri başta Osmanlı askerlerinin yazlık kıyafetlerinde olmak üzere, Tersane, Saray ve Hanedan üyeleri, ileri gelen devlet adamları ve memurlar ile İstanbul’daki diğer sanayi kuruluşları tarafından da kullanılmıştır. Fabrika mamullerinin halk tarafından kullanılması için de İstanbul’da çeşitli satış noktaları oluşturulmuş, ayrıca mamullerin yurt dışında yabancı tüccarlar eliyle satılması doğrultusunda zayıf da olsa birkaç teşebbüs gerçekleştirilmiştir. 300 kişiyi aşkın kişinin çalıştığı tesiste, özellikle ilk yıllarda Avrupalı uzmanlarda görev almış olmakla birlikte, personelin neredeyse tamamı Osmanlı vatandaşlarından oluşmaktadır. Üretimde kullanılan hammadde ve enerji kaynakları genellikle yerli üretimden sağlanmış, fakat kimi zaman yurt dışından kömür ithal edilmiştir. Fabrika imalatının temel hammaddesi olan pamuk yetiştiriciliğinde sınırlı da olsa yeni arayışlara ve gelişmelere de yol açmıştır.Kuruluşundan 1876 yılı Temmuz ayına kadar Hazine-i Hassa’ya ve ona bağlı birimler vasıtasıyla yönetilen fabrika, bu tarihten sonra Askeri İdareye devredilmiş ve İmparatorluğun tarih sahnesinden çekildiği tarihe kadar da Seraskerlik bünyesinde varlığını sürdürerek Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet’e intikal eden sınırlı sayıdaki sanayi kuruluşlarından biri olmuştur. ABSTRACTIn this thesis the foundation and activities of Veliefendi Calico Fabric will be studied. This fabric is one of the institutions which was founded by the Ottoman State as Fabrika-yı Hümayun after the declaration of Tanzimat Edict in 1840’s. The construction of Veliefendi Calico Fabric was decided in 1845 and in the spring of 1846 the construction began. The construction of fabric building was completed in the first months of 1848 and production activities began in the March of 1848 regularly. The machines of the fabric were brought from Europe but some mechanisms, tools and materials were provided from the industrial establishments of the state in Istanbul. In 1850’s, 1860’s and 1870’s some new machines were imported from Europe and the capacity of the fabric was increased thrice.In the first ten years the fabric did not bring profit but after the restriction of the sorts of products and beginning of the manufacture on the products which can be sold easily the fabric began to have profit. Sort of product was mainly cotton cloth. The products of the fabric were bought and used by the Ottoman soldiers for their summer cloths; members of the Ottoman dynasty, Palace and Shipyard; leading statesmen; officers and the members of the other industrial establishments in Istanbul. For using of the products of the fabric by the people some points of sale were organized in Istanbul. Moreover, some attempts were realized to sell the products of the fabric to abroad via foreign merchants. In the fabric more than 300 people worked. Although in the first years some European experts took office in the fabric, almost all of the staff were Ottoman citizens. Raw materials and sources of energy used for production were generally provided from domestic production. On the other hand coal was sometimes imported from abroad for this process. In the cultivation of cotton which was the main raw material of fabric production new approaches and developments emerged partially.The fabric was administered by Hazine-i Hassa and its subordinate units from the foundation to July, 1876. After that management was ceded to the Ottoman military administration and continued its existence to the end of the Ottoman Empire under the structure of Ministry of Defence (Seraskerlik). Even this fabric became one of the industrial establishments in limited numbers passing from the Ottoman Empire to the Turkish Republic.
Description
Keywords
Tekstil endüstrisi, Tarih, Ekonomi tarihi, Türkiye, Türkiye, Tarih, Osmanlı İmparatorluğu, 1299-1918