Publication:
Türkçede -dİ idi ~ -dİydİ biçim biriminin ayırıcı özellikleri üzerine

Simple item page
dc.contributor.authorDENİZ YILMAZ, ÖZLEM
dc.contributor.authorsTOKTAR S., DENİZ YILMAZ Ö.
dc.date.accessioned2023-07-10T13:04:42Z
dc.date.available2023-07-10T13:04:42Z
dc.date.issued2023-06-01
dc.description.abstractBu yazının konusu, Türkçe dil bilgisi çalışmalarında genellikle “görülen geçmiş zamanın hikâyesi” biçiminde adlandırılan Türkiye Türkçesindeki -Dİ idi ~ -Dİydİ biçim birimidir. Eş zamanlı metodun kullanıldığı çalışmanın amacı; -Dİ idi ~ -Dİydİ şeklinin, Viktor Grigoryeviç Guzev tarafından geliştirilen şimdiki, geçmiş ve gelecek olmak üzere “üç kerterizli zaman” sistemindeki yerini belirlemek ve kiplik, dil bilgisel zaman ve görünüşlük (kılınış ve görünüş) açısından ayırıcı özelliklerini tespit ederek anlamını biçimlendirmektir. Literatürde -Dİ idi ~ -Dİydİ şekli ile “uzak geçmiş” bildirildiği fikri öne çıkar. Ancak bu çalışmanın bütüncesini oluşturan çağdaş Türkiye Türkçesi edebî eserlerinden alınan örneklerin de tanıkladığı üzere, şeklin, çok yakın bir geçmişten uzak geçmişe kadar çeşitli dil bilgisel zamanları ifade edebildiği görülür. Bu çalışmada, şeklin, sadece biçimsel olarak “geçmiş zaman kesiti kerterizi” ile ilgili olduğu, işlevsel bakımdan ise “şimdiki zaman kesiti kerterizi” alt sisteminin geçmiş zaman biçim birimlerinden biri olduğu fikri desteklenmektedir. -Dİ idi ~ -Dİydİ biçim birimi, “sınır sonrası görünüş/bitmişlik görünüşü” anlam birimciği ile işaretli -mİş idi ~ -mİştİ’den herhangi bir görünüş değil kılınış anlam birimciğine sahip olmasıyla da ayrışır. Şekil, anlatımlarda kullanılan sözcük ve sözcük öbekleri ile bağlamın da yardımıyla “hatırlama/hatırlatma” anlatılanını (nüansını) dile getirebilir. Ancak bu, onun anlamının ayrılmaz bir bileşeni, yani anlam birimciği değildir. Türkçede -Dİ idi ~ -Dİydİ, resmî yazışma, gazete, bilimsel eser vb. ölçünlü dil kullanımı gerektiren alanlarda verimsiz (kullanım sıklığı az), günlük konuşma ve ağızlarda ise verimli, yani kullanım sıklığı daha fazladır. -Dİ idi ~ -Dİydİ şekli, eylemin, şimdiki zaman kesitinden önce yakın ya da uzak belirsiz bir geçmişte gerçekleştirildiğini bildiren zaman anlam birimciği ile eylemin, bir veya birkaç kereliği kılınış (anlam birimciği) ve bildirme kipliği anlam birimciğinden oluşan anlama sahip işlek ve verimsiz fiil bitimli şeklidir
dc.description.abstractThe subject of this article is the morpheme -DI idi ~ -DIydI in Turkish, which is generally referred to as görülen geçmiş zamanın hikâyesi “the narrative of past definite” in Turkish grammars. This study utilizes the synchronic method and aims to determine the place of the form -DI idi ~ -DIydI in the “three-oriented tense” system developed by Viktor Grigorevich Guzev and to formulate the meaning of this morpheme by identifying its distinctive features in terms of modality, tense and aspectuality (modes of actions/aktionsart and aspect). In the literature, it is claimed that the form -DI idi ~ -DIydI expresses “pluperfect, distant past”. However, as evidenced by the examples taken from modern Turkish literary works, this form can expresses various tenses from the near past to the distant past. Due to its ability to convey the near past, it is suggested in this study that the form is only formally related to the “past period of orientation”. In terms of functionality, it is a unit belonging to the “current/present period of orientation” subsystem, and to be precise, it is one of the past tense morphemes of this subsystem. The morpheme -DI idi ~ -DIydI differs from -mIş idi ~ -mIştI, marked with the postterminal aspect seme, in that it has an aktionsart seme rather than any aspect seme. The form can express the sense of “remembering/reminder” through words, word groups and the context, but this is not an inseparable component of its meaning, that is, its seme. -DI idi ~ -DIydI is ineffectual (low frequency of use) in texts such as official correspondence, newspapers, scientific works that require the use of standard language. It is effectual (high frequency of use) in colloquial speech and dialects. -DI idi ~ -DIydI is a productive and ineffectual verb finite form with a meaning consisting of the tense seme indicating that the action occurred in the near or distant indefinite past before the present period of orientation, and the aktionsart seme indicating that the action occurred once or several times and the indicative modality seme.
dc.identifier.citationTOKTAR S., DENİZ YILMAZ Ö., "Türkçede -Dİ idi ~ -Dİydİ Biçim Biriminin Ayırıcı Özellikleri Üzerine", Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.10, sa.1, ss.312-332, 2023
dc.identifier.endpage332
dc.identifier.issn2148-6743
dc.identifier.issue1
dc.identifier.startpage312
dc.identifier.urihttps://dergipark.org.tr/tr/pub/mtad/issue/77864/1181297
dc.identifier.urihttps://hdl.handle.net/11424/291035
dc.identifier.volume10
dc.language.isotur
dc.relation.ispartofMarmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi
dc.rightsinfo:eu-repo/semantics/openAccess
dc.subjectThe -DI idi ~ -DIydI morpheme
dc.subjectmodality
dc.subjectmood
dc.subjecttense
dc.subjectaktionsart
dc.subjectaspect
dc.subjectthree-oriented tense system
dc.subjectDİ idi ~ -Dİydİ biçim birimi
dc.subjectkiplik
dc.subjectkip
dc.subjectdil bilgisel zaman
dc.subjectkılınış
dc.subjectgörünüş
dc.subjectüç kerterizli zaman sistemi
dc.titleTürkçede -dİ idi ~ -dİydİ biçim biriminin ayırıcı özellikleri üzerine
dc.title.alternativeThe characteristics of the morpheme -di idi ~ -diydi in Turkish
dc.typearticle
dspace.entity.typePublication
local.avesis.idcd60a7a4-2636-4589-b8ee-3b374c40fc38
relation.isAuthorOfPublication10da47a4-d98b-4b6a-b973-29904ec3a4fd
relation.isAuthorOfPublication.latestForDiscovery10da47a4-d98b-4b6a-b973-29904ec3a4fd

Files

Original bundle
Now showing 1 - 1 of 1
Thumbnail Image
Name:
14.pdf
Size:
461.99 KB
Format:
Adobe Portable Document Format
Download

Collections

Research Outputs