Publication: Adolesanlarin obeziteden korunmada medya okuryazarliklari, kararalma ve kritik (eleştirel) düşünme becerileri
No Thumbnail Available
Date
2022-01-25
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
Giriş-Amaç: Adölesanların medyanın mesajlarından etkilendikleri bilinmektedir; ancak sağlıkla ilgili medya
mesajlarına eleştirel şekilde bakmayı bilip bilmedikleri, medya okuryazarlıkları (MOY) ve karar alma becerileri hakkında bilgi durumları açık değildir. Bu kapsamda adölesanların obeziteden korunma davranışlarında,
medya okuryazarlık düzeyleri ve sağlıklı karar alma ve kritik düşünme becerileri değerlendirilmek istenmiştir.
Gereç-Yöntem: Kesitsel türde olan araştırma, 2018-2019 eğitim-öğretim yılında, iki devlet okulunda yürütülmüştür. İlkokulun dördüncü sınıfı ve ortaokulun 5., 6.,7., ve 8. sınıf ortaokul öğrencileri ile örnekleme yöntemine
gidilmeden evrenin %92›sine ulaşılarak çalışma tamamlanmıştır (n=634). 10.09.2018 tarihli ve 186 sayılı
etik kurul izni alınmıştır. İl Milli Eğitim Müdürlüğünden, adölesanlar ve ailelerinden yazılı izinler alınmıştır.
Veri toplamada sosyo-demografik ve medya kullanım özelliklerini, sağlık algısını ve beslenme alışkanlıklarını
inceleyen soru formu, Nedensel İlişki Modeli Temelli Çocukluk Çağı Obezitesini Önleyici Davranışlara Yönelik
Eleştirel/Kritik Düşünme Beceri Ölçeğinin 5. ve 6. alt boyutları (Obeziteden korunmada MOY ve sağlıklı karar
alma ölçekleri) kullanılarak, Intarakamhang ve arkadaşları tarafından geliştirilen ölçeğin Türk kültürüne
uyarlanmış formu uygulanmıştır (Filiz & Kamer, 2019; Intarakamhang & Intarakamhang, 2017). Medya
Okuryazarlığı ile sağlıklı karar alma puanlarının toplamı kritik düşünme becerilerini göstermektedir. Boy ve
kilo ölçümleri araştırmacılar tarafından sınıflarında yapılmış ve Beden Kütle İndeksleri (BKİ) hesaplanarak,
kaydedilmiştir. Veriler, öz bildirime dayalı, kağıt-kalem kullanılarak sınıf ortamında doldurulmuştur. Veriler
parametrik testler ile analiz edilmiştir. Ölçeğin kesim noktaları ile değişkenler arasındaki fark ki-kare analizi
ile değerlendirilmiştir.
Bulgular: Adölesanların %51.4’ü erkek, %48.6’sı kadın ve yaş ortalaması 12.07±1.36’dir. Adölesanların
%81.5’i çekirdek ailede ve %96.7’si ebeveynleri ile birlikte yaşamaktadır. Adölesanların anne eğitim düzeyleri en çok %34.7 ile ilkokul, baba eğitim düzeyleri en çok %36 ile ortaokul seviyesindedir. Okula %88.5’i
yürüyerek ulaşımı sağlamaktadır. Adölesanların %8.7’si vücut görünümünü çok zayıf olarak algılarken, beden kütle indeksi ölçüm sonucunda %47.2’sinin zayıf olduğu, %72.1’i vücut görünümünü normal algılarken, BKİ’ya göre %46.4’ünün normal olduğu, %17.5’i kilolu olduğunu algılarken, BKİ’ya göre %4.9’unun
fazla kilolu olduğu, %1.7’si kendisini obez algılarken, BKİ’ya göre %1.5’sının birinci derece obez olduğu tespit edilmiştir. Boy ortalamaları 152.11±11.24 ve kilo ortalamaları 44.71 ±11.76 olarak bulunmuştur.
Adölesanların %32’si hafta içi, %46.4’ü hafta sonu iki saat üzerinde televizyon seyrettiğini, internette ise %43.6’sı hafta içi, %52.6’sı hafta sonu iki saat üzerinde vakit geçirdiğini bildirmiştir.
Adölesanların %3.2’si hergün, %35.2’si haftada, %38.6’sı ayda, %15’i yılda birkaç kez dışarıda yemek yediğini, %18’i her zaman, %75.6’sı sıklıkla evlerinde abur cubur bulundurduklarını, %67.8’i hiçbir zaman, %24.9’u bazen, %7.3’ü sık sık medyanın önerisi doğrultusunda diyet yaptığını ifade etmiştir.
Adölesanların ölçekten aldıkları puan MOY için 16.21±4.19, karar verme için 9.64±2.10’dur. Bu iki ölçeğin
toplamından elde edilen kritik düşünme beceri ölçek puanı ise 25.85±4.54’dır. Bu doğrultuda adölesanların
% 58.8’i düşük, %39.6’sı orta, %1.6’sı yüksek eleştirel düşünme becerisine sahip olduğu bulunmuştur.
Obeziteden korunmada MOY ait davranışları ile kritik düşünme becerileri arasında istatistiksel olarak anlamlı
fark olduğu bulunmuştur (x2: 175,99;p<0.05 218.,50; p<0.05 233.,72; p<0.05). Farklı kaynaklardan araştırma
yapan adölesanların %22.6’sının düşük, %71.1’inin orta ve %6.3’ünün yüksek eleştirel düşünme becerisine
sahip oldukları bulunmuştur (x2: 175,99; p<0.05). Medyanın önerdiği ürünü denemeden önce üzerinde düşünmeyenlerin % 94.3’ü düşük eleştirel düşünme becerisine, düşünenlerin ise % 11.8’i düşük, %76.5’i orta, %11.8’i yüksek eleştirel düşünme becerisine sahip oldukları bulunmuştur (x2: 218.,50; p<0.05). Sağlığa yönelik reklam önerisini denemeden önce fikir danışmayanların %89.6’sı düşük, %10,4’ünün orta, fikir danışanların %11.1’i düşük, %78.8’i orta ve %10.1’i yüksek eleştirel düşünme becerisine sahip oldukları tespit
edilmiştir (x2: 233.,72; p<0.05).
Sonuç: Adölesanlar, obeziteden korunmada düşük kritik düşünme becerisine sahiptir. Obeziten korunmada medya okuryazarlıkları ve karar alma becerileri orta seviyededir. Ürün almadan önce farklı kaynaklardan
araştırma yapmayan, denemeden önce üzerinde düşünmeyen ve sağlığa yönelik önerileri uygulamadan önce
fikir danışmayan adölesanların çoğunlukla düşük eleştirel düşünme becerisine sahip oldukları belirlenmiştir.
Obeziteyi önleme konusunda kritik düşünme becerisinin adölesanlarda çoğunlukla düşük olması, gelecekte
adölesanların obeziteden korunmada sorunlar yaşayacaklarını ve obezite ile ilişkili kronik hastalıklara maruz
kalabileceklerini düşündürmektedir.
Description
Keywords
Ergen, karar alma, kritik düşünme, medya okuryazarlığı, obezite
Citation
GÜR K., ŞENER N., ERDEM Ö., \"ADOLESANLARIN OBEZITEDEN KORUNMADA MEDYA OKURYAZARLIKLARI, KARAR
ALMA VE KRITIK (ELEŞTIREL) DÜŞÜNME BECERILERI\", 5. Uluslararası 23. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Türkiye, 13 Aralık 2021