Cahız’ da tabiat felesefesi
No Thumbnail Available
Date
2014
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Abstract
CÂHIZ’DA TABİAT FELSEFESİÖZETCâhız, İslâm ilim fikir hayatı içinde yetişmiş önemli şahsiyetlerden biridir. Çok geniş alanlarla ilgilenmiş olan Câhız özellikle fizik ve metafizik arasındaki irtibatı eleştirel bir şekilde kurmuş, çok çeşitli alanları sistematik bir şekilde ele almanın hazırlık çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Câhız’ın bu yaklaşımının özellikle Kur’ân’da yaratılmış şeylerle ilgili düşünmeye dâvetle ciddi bir irtibatı vardır. Allah mahlûkâtı, zâhiren varlıklarını sürdürecek bir şekilde yaratmıştır. Özellikle canlı türlerinde varlığı sürdürme, bir bilgi türüyle alakalıdır. İnsanın istidlâl etmesi, örümceğin ağ örmesi ve şeylerin belli bir düzene göre vücûda gelmesi bu durumu tanımlar. Birçok düşünür ortaya çıkan nesnelerin varlık alanına çıkmasını, gizli bir tabiatın (kümûn) ortaya çıkması (zuhûr) olarak kavramıştır. Bu aynı zamanda Allah’ın kâinâtı yaratmasını anlamada bir model olarak da geliştirilmiştir. Bu yaratmayı açıklama modeline göre bütün insanların Hz. Âdem’in nutfesinde topluca yaratılmış olduğu savunulabilir. Câhız’a göre insanda yaratılış itibariyle her şeyin bilgisi mevcuttur. Böyle olduğu için Allah’ın varlığının inkârı, insana verilen bilginin üzerinin örtülmesi anlamına gelir ki, bu da insanın hakiki bir gerekçesi olmadan büyüklenmesi ve bunu inatla sürdürerek kendisinde olan bilgiyi ihmâl etmesi ile açıklanabilir. Câhız, âlemdeki tedbîre ve güzelliğe işaret eden düzeni tabiat kanunları olarak isimlendirir. Allah, her şeyi hikmetle yaratmıştır. Bu yönden her varlık, bir tabiat sahibidir ve tabiat sahibi olmasıyla Allah’ın varlığına delil teşkil eder. Âlemdeki hadiselerin düzeni de Allah tarafından yönetilmesinin bir neticesidir. Bu düzen açık ve gizli hikmetler barındırır. Hikmetler beyân vasıtalarıyla tezâhür eder. Câhız, lafız, yazı, akd ve işaret olarak belirlediği bayân unsurlarını, cismin konumu ve tayiniyle beş temel mertebede ele alır. Duyulara yönelik açık ve akla yönelik gizli olmak üzere işlerin iki hükmü vardır. Zâhirî ve bâtınî hükümler arasındaki irtibatı akıl, bunlardaki delâlet özelliğine bağlı olarak kurar. İnsan, beş duyu ve akıl vasıtasıyla istidlâl ederek varlıklardaki hikmetli bilgilere ulaşır. Böylece eşyâya konum tâyin ederek yeryüzünün halîfesi konumuna yükselir.Anahtar Kelimeler : Câhız, Tabiat, Fizik, Metafizik, Bilgi, Eşyâ, Hikmet, Delil, Allah’ın Varlığı, Yaratma Modeli, Kümûn-Zuhûr.AL-JĀHIZ’S PHİLOSOPHY OF NATUREABSTRACTAl-Jāhız, is an eminent intellectual figure grown up within the aura of Islamic thought and sciences. Al-Jāhız had a very wide range of academic interests. He related physics and metaphysics from a critical perspective and took propaedeutic steps to study various fields in a systematic manner. Al-Jāhız’s adoption of such an approach was closely connected with Koran’s open invitation concerning the contemplation of created entities.According to Al-Jāhız, Allah creates creatures in such a manner that they can apparently subsist in their existence. In the case of living creatures survival is especially related to possessing a certain mode of knowledge. Carrying out deductive inferences in the case of human beings, spinning a net in the case of spiders and things’ coming into being in an orderly fashion are all reflections of this fact. Many thinkers comprehend the generation of things as a diclosure (zuhur) from an undisclosed nature (kümun). Such a comprehension has been developed as a model to understand Allah’s creation of the universe. According to this model of creation it could be defended that men are created all together in the quintessence of despised fluid (nutfe) of Hz. Âdem. Al-Jāhız thinks that man by virtue of its creation encompasses the entire knowledge of all things. Therefore the denial of the existence of Allah comes to mean the covering and concealing of the knowledge accrued to mankind and this can only be explained by the unjustified arrogance of man and his/her insistence on ignoring the knowledge he/she Already owns.Al-Jāhız calls the order which indicates providence and beauty as the laws of nature. Allah creates everything through divine wisdom. Accordingly, each and every creature has a nature and presents evidence for the existence of Allah. The order of the events in the universe is due to Allah’s governance. Such order comprises latent and overt instances of divine wisdom which are manifested in declaration (beyan). Al-Jāhız determines the elements of declaration as utterance, script, rule of thumb and sign and considers them in five levels by including the position and destination of bodies. According to him there are two aspects of things as overt in view of senses and as latent in view of reason. Reason constitutes the link between the disclosed and the undisclosed judgments with respect to their evidential features. Man attains wisdom concerning beings through five senses and deductive inferences carried out by means of reason. Therefore man comes out to be the vicegerent on earth by positioning things.Key Words : Al-Jāhız, Nature, Physics, Metaphysics, Knowledge, Thing (Entity), Divine Wisdom, Evidence, Allah’s Being, Model of Creation, Kümun-Zuhur
Description
Keywords
İslam Felsefesi, İslam Dini, Felsefe, Din, Bilim, Yaratılış, (Kozmoloji)Tabiat Felsefesi, Fizik, Metafizik